سفرنامهٔ سوم مظفرالدین شاه به فرنگ

امروزه پیشرفت فناوری ها و انبوه رسانه ها سبب ثبت و ضبط و انعکاس ساده و سریع کردار و گفتار و تعاملات حاکمان و مسئولان شده است؛ در گذشته چنین نبود. بسیاری از امور و رخدادها، مسیری دراز را برای ثبت و در پی آن آگاهی دیگران پیش رو داشت. برای مثال سفرپادشاهان و گفتگوها و نحوه تعامل و مذاکرات و به طور کلی آنچه در سفرشان رخ می‌داد، توسط کاتبان ثبت می‌شد اما یا عموم افراد امکان آگاهی از آن را نداشتند یا ملاحظاتی در کار بود که موجب می‌شد آن‌ها با تغییراتی و با تأخیرهایی گاه به درازای تاریخ منتشر شود. چنان که گزارش سفرسوم مظفرالدین شاه به اروپا با تأخیری صد و چند ساله در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است.
پادشاهان قاجار چندین بار به اروپا سفر کردند. با توجه به سفرنامه‌های خود این افراد و گزارش‌هایی که همان زمان از سفر آنان می‌شده، این سفرها برای آنان به تعبیر امروز »گردشگری» و تفرجی آسوده در فرنگ بوده است و نه تمهیدی برای رفع مشکلات کشور و تامین رفاه مردم ایران. این نکته در سفرنامه سوم مظفرالدین شاه به فرنگ نیز بسیار مشهود و البته تعجب آور و تاسف بار است. بیشتر کتاب توصیف یک روز از اقامت است از صبح پس از بیدار شدن و نماز و دعا و … تا شب هنگام خواب. باقی ماجرای هر روزه نقل آن است که خواب شب گذشته، راحت بوده یا نبوده، هوا چگونه است، تماشای مکان‌های دیدنی مثل باغ و موزه وخیابان‌های شهر…و استراحت و خریدهای مکرر، موقع شام و وقت خواب. روایت این روزمرگی‌های بی‌حاصل و ماجراهای تکراری، کتاب را کسالت بار کرده است.
مطالعهٔ تاریخ و آگاهی از آن، ابزار تنبه و امکانی است برای استفادهٔ آگاهانه از تجارب دیگران که زمینه ساز پیروزی و سربلندی بوده یا مایه ننگ و فرجامی تاریک؛ به ویژه بعدی از تاریخ که تجاربی ظاهراّ فردی است اما آثاری جمعی برای ملت و سرزمینی در پی داشته است، همچون سفر پادشاهان. سفرنامه سوم مظفرالدین شاه به فرنگ، از روی نسخه خطی این اثر که در کتابخانه کاخ گلستان موجود است، به کوشش محمدنادر نصیری مقدم، پیاده و تنظیم شده است. در مقدمه کوتاه اما مفید این اثر به قلم نصیری مقدم، نکاتی از جمله اسامی افراد همراه مظفرالدین شاه و نیز تحلیلی از محتوای سفرنامه، و برخی توضیحات نگارشی درباره شیوه تصحیح و تدوین آن آمده است. تصویری سیاه و سفید از نسخه اصلی این سفرنامه در انتهای کتاب آمده است. علاقه مندان به ایران و تاریخ ایران و سفرنامه ها نمی‌توانند از خوانندن این سفرنامه شاهانه بازمانند.