خداوندگار لحن، قائم مقام فراهانی

مکتوبات بزرگان هر سرزمین، ارزشمند و خواندنی است؛ به ویژه اگر مکتوب شخصیتی چون قائم مقام باشد که هم قلمی نافذ داشت و هم در شمار رجال سیاسی بود و آگاه از زوایای پنهان تاریخ. میرزا ابوالقاسم فراهانی، وزیر و منشی برجسته روزگار قاجار، تنها از رهگذر نقش سیاسی‌ای که در برهه‌ای از تاریخ این سرزمین داشته نام‌آشنا نیست. آنچه بیش از قلمرو سیاست اسباب شهرت او شده، هنر نویسندگی اوست؛ یعنی زبردستی‌اش در نگارش و سبک خاصی که در نثرش به کار می‌بست. خداوندگار لحن، مجموعه‌ای از نامه‌های قائم مقام است که پیش‌تر منتشر نشده بوده. این نامه‌ها علاوه بر آنکه میراثی ماندگار از یکی از منشیان برجسته این کشور است، فرصتی دیگر برای شناخت سبک نثر قائم مقام و ویژگی‌های متمایز آن فراهم می‌آورد.
قلم قائم مقام هر چند دلنشین و نافذ اما پراطناب و متکلف است. آرایش صورت سخن و استفاده بسیار از شگردهای هنری در این نامه‌ها نیز شیوه غالب است. بیشتر نامه‌ها خطاب به «شاهزاده» نوشته شده است و اندکی از آنها به دیگرانی که یا از آشنایان اویند یا دست‌اندرکار امور شاهزاده. تصاویر برخی نامه‌ها نیز در کتاب آمده است؛ نامه‌هایی که با خطی خوش کتابت شده است.
با توجه به فاصله‌ای که زبان امروز از نثر فاخر و پرمایه آن روزگار دارد، آشنایی با این نامه‌ها و همراه شدن با نثر منشیانه و لطف‌آمیز قائم مقام، وزیر ادیبی که به زعم عده‌ای قتل وی نیز در پی رشک بر قلمش رخ داد، خالی از لطف نیست. خداوندگار لحن، نامه‌های تازه‌یاب قائم مقام فراهانی به اهتمام محمد طلوعی، محمدرضا بهزادی و محمد میرزاخانی در سال ۱۳۹۵ توسط نشر پرنده منتشر شد.