چهار رساله درباب زندگی

این سخن به گوش‌ها و در ذهن‌ها آشنا است که پس از دوران باستان، پس اندیشه‌های عمیقی کهدر یونان، ایران، هند و چین باستان شکل گرفته است، چه سخن تازه‌ای برای گفتن باقی ماندهاست؟ این پرسش به‌خصوص در باب اندیشه‌هایی که به نحوهٔ زندگی مربوط است قدرتمند است. حتی اگر بتوان ادعا کرد در علم و فلسفهٔ انتزاعی و برخی شاخه‌ها سخنان تازه‌ای ظاهر شده است،به‌نظر می‌رسد در باب زندگی و دانشی که به نحوهٔ زیستن اختصاص دارد کمتر سخنی براندیشه‌های باستانی افزوده است. پاسخی هوشمندانه به این چالش اشاره به اهمیت باز اندیشی‌هاو تمایزهایی است که در اندیشیدن و بیان دوبارهٔ آموزه‌های کهن پدید می‌آید. شاید سخنانروان‌شناسان، جامعه‌شناسان و عالمان اخلاق در روزگار ما در ظاهر تکرار سخنان اندیشمندانباستانی باشد، اما اندیشیدن دوباره و روایتی دیگرگون تمایزهایی را ایجاد می کند که نمی‌توان ازآن‌ها چشم پوشید.

در این میان نباید از نکته‌ای غافل ماند. گرچه برخی جستجوگران جهان‌های باستانی از مشابهتاندیشه‌های امروزی با اندیشه‌های باستانی پرده برمی‌دارند، اغلب انسان‌ها به دلیل دور از دسترسبودن آثار کهن از این شباهت‌ها آگاهی ملموس و دقیقی ندارند. اگر چنین افرادی در معرض چالش«هیچ سخن تازه‌ای باقی نمانده» قرار بگیرند، می‌توانند به سادگی به اهمیت باز اندیشی وروایت‌های تازه اشاره کنند.  حال آنکه، مطالعهٔ آثار پیشینیان گاه انسان را به این نتیجه می‌رساندکه: «ای خوشا همان اندیشه‌های کهن با همهٔ ظرافت‌هاشان و همان بیان‌ها و روایت‌های باستانی باهمان عمق و سادگی‌ توأمانشان».  سخنان حکیمان باستانی گاه چنان منحصر به‌فرد است وویژگی‌هایی استثنایی دارد که مخاطب را به شگفتی وامی‌دارد. حاصل آنکه، گرچه بیان تازه واندیشدن دوباره به پرسش‌ها و پاسخ‌های باستانی درباب زندگی  تمایزهایی اساسی را آشکارمی‌کند، این تمایزها گاه ما را وامی‌دارد سخنان کهن را در جایگاه رفیع‌تری بازیابیم.

چهار رساله درباب زندگی اثری است اینچنین و مطالعهٔ آن بیش از هر چیز ما را به شگفتیوامی‌دارد که چگونه فرزانگانی در بیش از دو هزار سال پیش مسائل را اینچنین عمیقوامی‌کاویده‌اند و با بیانی نغز و به شیوه‌ای سهل و ممتنع عرضه می‌کرده‌اند.

بخش اصلی این کتاب از نوشته‌های برجای مانده از فیلسوف برجستهٔ رواقی لوکیوس آنائیوسسنکا انتخاب شده است که نیمی از آن به بیان وجوه مختلف زندگی شخصی و زندگی اجتماعی  اختصاص دارد و نیم دیگر به زوایای زندگی زناشویی. سنکا از شخصیت‌های برجستهٔ رواقی بود کهدر سدهٔ نخست میلادی در رم  می‌زیست و در زندگی پرفراز و نشیب خود در سیاست نیز دستداشت و همین مناسبات سیاسی در نهایت منجر به اعدام وی شد. این توضیح نشان می‌دهد سخنانوی درباب زندگی اجتماعی و مسئولیت‌های عمومی در برابر زندگی شخصی و درونی تا میزانحاصل تجربهٔ زیسته و آزمودهٔ وی است.

در پایان نمی‌توان این نکته را ناگفته باقی گذار که در آثار کهن، فارغ از موضوع کلی اثر و خطسیر طبعی مباحث، گاه نکته‌هایی نغز در میانهٔ سخن بیان شده است که از سویی ممکن است ذهنمخاطب را به طرزی عمیق تحت تأثیر قرار دهد  و از سوی دیگر انتظار مواجه شدن با چنیننکته‌هایی در خلال بحث جاری دور از انتظار مخاطب است. مواجه شدن ناگهانی با چنین نکته‌‌هاییلذتی در مخاطب ایجاد می‌کند که او را مصمم می‌کند حتی سطری از اثر را بی‌توجه نخواند.